Zuiderzee-silhouetten

Bij goed zicht kan je over het IJsselmeer varen zonder veel navigatie. Je ziet de overkant en hoeft er alleen maar voor te waken met een dieper stekend schip op een bekende ondiepte te lopen. Helder zicht kan echter gemakkelijk omslaan in slecht zicht en dan is er een probleem. Dat ervoer ook W. Lugard, voorzitter van de Commissie voor het Watertoerisme van de ANWB in het begin van de vorige eeuw. Bij het plotseling opkomen van een zware bui was het alle hens aan dek en daarna, toen de kust weer in zicht kwam, meende hij het silhouet van Edam te herkennen en was stomverbaasd dat een visser die zij praaiden vertelde dat het Volendam was. Je kon je dus gemakkelijk vergissen op dit ruime water. Hij liet daarom in 1915 de ANWB-medewerker G. Vlieger een boek maken met Zuiderzee-silhouetten, getekend door E. Bokhorst, en voorzien van een reisverslag van Tom Schilperoort. In de zeventiger jaren verscheen van deze oude uitgave een facsimile-uitgave die antiquarisch nog wel te koop is. Ieder torentje en iedere haven die vanaf je schip te zien is varende langs de Zuiderzeekusten, is door Bokhorst vanuit vaak diverse peilrichtingen als silhouet getekend en voorzien van vaaraanwijzingen, zoals later in de zestiger jaren uitvoeriger gebeurde in de Wateralmanak Deel II. De kust getekend als silhouet, als zwarte streep met een molen, kerktoren of haveningang, dus niet zo sfeervol als de fraaie aquarellen in het Verkadealbum De Zuiderzee, blijft desalniettemin interessant.

Met wat goede wil zijn deze silhouetten ook vandaag de dag nog wel herkenbaar, hoewel er de afgelopen decennia veel veranderd is langs de kust van het IJsselmeer en zelden ten goede. Het is er eigenlijk gewoon lelijker op geworden door de bedrijventerreinen met hun grauwe blokkendozen, door de windturbines die het natuurgebied IJsselmeer in een industriegebied hebben veranderd en ook door de grote jachthavens, waar wouden van masten de kerktorentjes vrijwel onzichtbaar maken. Die oude ANWB-uitgave is op dit moment ook interessant, omdat het toen blijkbaar niet vanzelfsprekend was om te navigeren met behulp van een zeekaart, een goed kompas, een klok, een meestal geschatte snelheid en een peillood of peilstok. Het varen met GPS kaarten is iets van de laatste tijd en was honderd jaar geleden volstrekt onvoorstelbaar. Nee, je kon toen ook gewoon langs de kust varen. Dan blijkt, dat vanaf het water alles anders lijkt dan vanaf land, wat een van de charmes van het varen is, maar wat onervaren watersporters ook in verwarring brengt. De getekende Zuiderzee-silhouetten waren voor deze zeilers bedoeld als hulpmiddel om de kenmerken van de kust goed te lezen en de locaties te herkennen. Dan wist je weer waar je was. Dat klinkt tegenwoordig als uit een andere wereld, maar dat is het niet. In de jaren zestig en zeventig, toen het zeilen op het IJsselmeer vrij onverwacht een geweldige ontwikkeling doormaakte, gebeurde het regelmatig dat een jachtje een haven binnenvoer en de stuurman de eerste de beste toeschouwer vroeg waar hij was, hoe deze haven heette. Ook hoef je de verslagen van de Reddingsmaatschappij maar te lezen om te constateren dat een ongeluk in een klein hoekje steekt. Dat ook ervaren watersporters in problemen kunnen komen, doordat ze iets anders doen dan ze weten dat verstandig is. De Koninklijke Nederlandse Reddings Maatschappij doet tegenwoordig heel ander werk dan in de vijftiger jaren. Nu redden ze vooral watersporters die tegen zichzelf beschermd moeten worden.

41MW008885